Czy geny mają wpływ na cholesterol?

Czy gospodarka lipidowa jest zależna tylko od dobrze znanych nam czynników środowiskowych, takich jak otyłość, nieprawidłowa dieta, brak ruchu? A może to geny mają decydujący wpływ na stężenie poszczególnych frakcji cholesterolu we krwi?

Niewątpliwie, większość nieprawidłowych wyników badań lipidogramu(cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, trójglicerydów) jest efektem niezdrowego trybu życia. Czasem jednak, uwarunkowania genetyczne decydują o wcześniejszym wystąpieniu lub znacznie szybszym rozwoju zaburzeń lipidowych.

Hipercholesterolemia rodzinna to choroba uwarunkowana genetycznie, która powoduje zwiększenie stężenia we krwi cholesterolu całkowitego oraz tzw. „złego cholesterolu”, czyli cholesterolu LDL.

Choć cholesterol jest niezbędny dla naszego organizmu, m.in. do syntezy błon komórkowych, hormonów czy witaminy D, to jego nadmiar, a zwłaszcza nadmiar cholesterolu LDL może być szkodliwy. Cholesterol LDL odkłada się w naczyniach krwionośnych, przyczyniając się do rozwoju miażdżycy i jej groźnych powikłań – zawałów serca czy udarów mózgu.

U osób z hipercholesterolemią rodzinną problemy zdrowotne zaczynają się nawet we wczesnym dzieciństwie, kiedy to często obserwuje się nieprawidłowe stężenia cholesterolu. Pacjenci Ci rozwijają powikłania w postaci chorób serca i naczyń we wczesnej młodości. Zmiany miażdżycowe w naczyniach, typowo obserwowane u 70-latków, w przypadku osób z hipercholesterolemią rodzinną zauważa się już ok. 45. roku życia.

Wątroba, w prawidłowych warunkach fizjologicznych, wychwytuje krążące we krwi cząsteczki „złego cholesterolu” i pomaga eliminować ich nadmiar z organizmu. U osób chorujących na hipercholesterolemię rodzinną ma miejsce mutacja genetyczna receptorów dla cząsteczek cholesterolu LDL, przez co ich usuwanie jest nieefektywne.

Ponieważ hipercholesterolemia rodzinna jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący, wystarczy tylko jedna kopia wadliwego genu, aby wywołać chorobę. W przypadku kiedy dziecko odziedziczy wadliwy gen zarówno od matki jak i od ojca, mówimy o nim, że jest homozygotą. W takiej sytuacji, przebieg choroby będzie zazwyczaj cięższy, niż u osób z tylko jedną kopią wadliwego genu (heterozygot).

Podwyższone, nieprawidłowe wartości cholesterolu przez długi czas nie będą dawał żadnych objawów, a pacjent „odczuje” dopiero ich powikłania, m.in. pod postacią:

– objawów miażdżycy naczyń wieńcowych i choroby niedokrwiennej serca (np. duszności i bólów w klatce piersiowej)

– objawów niedokrwienia kończyn dolnych (np. bólu goleni po wysiłku – chromanie przestankowe)

– objawów miażdżycy tętnic szyjnych (np. zawrotów głowy, omdleń)

– nawracających zapaleń i bólu ścięgna Achillesa

– kępek żółtych, czyli złogów cholesterolu odkładających się w skórze, szczególnie w okolicy kolan, łokci, oczu

Rodzinna hipercholesterolemia jest stosunkowo częstą chorobą, która dotyczy nawet 10 milionów osób na świecie. Występuje ona u około 1% wszystkich pacjentów ze stwierdzoną hipercholesterolemią. Szacuje się, że w Polsce, większość chorych nie jest świadoma swojej choroby, przez co leczenie jest wdrażane ze znacznym opóźnieniem.

Wystąpienie ww. objawów powinno zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza rodzinnego, który rozpocznie diagnostykę od podstawowych testów laboratoryjnych, do których należy lipidogram, czyli oznaczenie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, cholesterolu HDL i trójglicerydów. Zależnie od wyników przeprowadzonych badań (wywiadu, badania przedmiotowego oraz badań laboratoryjnych), lekarz może poszerzyć diagnostykę lub skierować pacjenta do specjalisty, zazwyczaj kardiologa lub angiologa.

W przypadku dzieci, których rodzic/rodzice mają rozpoznaną hipercholesterolemię rodzinną, oznaczenia frakcji lipidowych są wykonywane regularnie a profilaktyka jest wdrażana od najmłodszych lat.

Leczenie hipercholesterolemii rodzinnej obejmuje przestrzeganie zdrowej, niskotłuszczowej diety oraz regularną aktywność fizyczną, którym często towarzyszy odpowiednio dobrana przez lekarza farmakoterapia. Znacznie rzadziej, w ciężkich przypadkach stosuje się aferezę, czyli pozaustrojowe oczyszczanie krwi z cząsteczek lipidów LDL.

Źródło:

Benito-Vicente, Asier et al. “Familial Hypercholesterolemia: The Most Frequent Cholesterol Metabolism Disorder Caused Disease.” International journal of molecular sciences vol. 19,11 3426. 1 Nov. 2018, doi:10.3390/ijms19113426

Di Taranto, Maria Donata et al. “Familial hypercholesterolemia: A complex genetic disease with variable phenotypes.” European journal of medical genetics vol. 63,4 (2020): 103831. doi:10.1016/j.ejmg.2019.103831

Makino, Hisashi et al. “Familial Hypercholesterolemia and Lipoprotein Apheresis.” Journal of atherosclerosis and thrombosis vol. 26,8 (2019): 679-687. doi:10.5551/jat.RV17033

Maliachova, Olga, and Stella Stabouli. “Familial Hypercholesterolemia in Children and Adolescents: Diagnosis and Treatment.” Current pharmaceutical design vol. 24,31 (2018): 3672-3677. doi:10.2174/1381612824666181010145807

McGowan, Mary P et al. “Diagnosis and Treatment of Heterozygous Familial Hypercholesterolemia.” Journal of the American Heart Association vol. 8,24 (2019): e013225. doi:10.1161/JAHA.119.013225

Raal, Frederick J et al. “Familial hypercholesterolemia treatments: Guidelines and new therapies.” Atherosclerosis vol. 277 (2018): 483-492. doi:10.1016/j.atherosclerosis.2018.06.859

Santos, Raul D et al. “Defining severe familial hypercholesterolaemia and the implications for clinical management: a consensus statement from the International Atherosclerosis Society Severe Familial Hypercholesterolemia Panel.” The lancet. Diabetes & endocrinology vol. 4,10 (2016): 850-61. doi:10.1016/S2213-8587(16)30041-9

Shah, Nishant P et al. “Familial hypercholesterolemia: Detect, treat, and ask about family.” Cleveland Clinic journal of medicine vol. 87,2 (2020): 109-120. doi:10.3949/ccjm.87a.19021

Szczeklik, Andrzej, and Piotr Gajewski. Interna Szczeklika 2020. Medycyna Praktyczna, 2020.

Vuorio, Alpo et al. “Statins for children with familial hypercholesterolemia.” The Cochrane database of systematic reviews vol. 2019,11 CD006401. 7 Nov. 2019, doi:10.1002/14651858.CD006401.pub5